Rekonstruišu se zidine oko monumentalne Kule Sibinjanin Janka
Do kraja godine jedan deo oštećene Zemunske tvrđave biće obnovljen. Za tu svrhu opština Zemun dobila je od oportuniteta oko 12 miliona dinara, saznaju Urbane strane. Taj novac mora da se potroši do kraja godine, a radovi na ošećenim zidinama privedu kraju. Što znači da u narednim mesecima mora da se uradi projekat, tenderski izabere izvođač radova, koji će prionuti na posao, da glavni grad Srbije dobije još jedan turistički biser. Kako će se obnoviti srednjovekovne Zemunske tvrđave, osmilisli su sutrčnjaci Gradskog zavoda za zaštitu spomenika kulture. Oni su pre dve godine uradili Projekat rekonstrukcije i restauracije, koji će morati da se prilagodi objedinjenoj proceduri novog Zakona o planiranju i izgradnji.
STRUČNA ANALIZA
Prema rečima Olivere Vučković, v. d. direktora Zavoda, stručnjaci ove gradske institucije su 2016. godine završili obimna istraživanja ostataka Zemunske tvrđave.
– Imamo projekat rekonstrukcije i restauracije Zemunske tvrđave, koji podrazumeva statičku sanaciju i obnovu obrušene jugoistočne kule i obnovu lica bedema. Obnova je podeljena na dva faze – kaže Olivera Vučković.
Zahtevan i obiman posao obavili su Ljiljana Konta i Rade Mrlješ, stručnjaci Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.
Sa obnovom utvrđenja i prilaznih staza, do izražaja će konačno da dođe Kula Sibinjanin Janka, koja se nalazi unutar ove utvrde. Prema rečima Olivere Vučković, direktora Zavoda za zaštitu spomenika kulture, stručnjaci ove gradske institucije su 2016. godine završili obimna istraživanja. Rekonstruktivni radovi su podeljeni u dve faze, a do kraja godine urediće se kupole koje su orijantisane ka groblju.
Podsećamo, srednjovekovno utvrđenje na vrhu Gardoša podignuto je krajem 14. i početkom 15. veka. Na dominantnom lesnom uzvišenju iznad Dunava, austrougarska utvrda bila je 30×32 metra. Na uglovima je imala kružne kupole. Bedemi tvrđave su zidani u kombinaciji kamena i opeke.
Prema naučno nepotvrđenim izvorima, tvrđava se pominje još u IX, a zatim u XII veku. Ono što se sa sigurnošću može potvrditi je da su postojeći zidovi iz XIV ili XV veka. Na Prandšteterovoj minijaturi iz 1608. godine, zamak u “Zemlinu” je sačuvan i pokriven. Na panoramama Zemuna iz XVIII veka, tvrđava liči na ruševinu. Velike izmene dogodile su se 1896. godine. U sred ruševine, zida se monumetalna kula.
KULA MILENIJUM – SIBINJANIN JANKA
Ugarska se pre 122 godine prostirala na oko 200.000 kvadratnih kilometara. Mađari, u strahu od nacionalnih pokreta naroda koji su živeli na ovoj teritoriji, želeli su simbolično da velelpnim kulama obeleže svoju teritoriju. One su nazvane – milenijum. Jubilej, hiljadu godina od formiranja države u Panonskoj niziji. Podigli su pet istovetnih kula. Četiri na obodima države, a peta u samoj prestonici Budimpešti.
Uzvišenje na kome je kula sagrađena predstavljalo je najistaknutiji deo zemunskog naselja. Nadmorska visina od oko 105 metara, približno ista ona gde se sa suprotne stane uzdiže Beogradska tvrđava – beše idealna pozicija za objekat koji bi, između ostalog, služio kao osmatračnica. Sa kulom koja seže do 36 metara u vis, stvorena je i iluzija visine, odnosno utisak da Gardoš ima ambijelntalni izgled brda.
Stotinak godina kasnije, od pomenuih pet spomenika ostala je samo jedna. Posle Prvog svetskog rata, srušila se jedna od najmoćnijih monarhija. Kule su rušene, a jedina sačuvana nalazi se u Zemunu. Tokom više od stotinu godina, ovo arhitektonsko zdanje ponelo je nekoliko imena. Zemunci je zovu Gardoška kula ili Kula Gardoš, po istoimenom uzvišenju. Drugi koriste naziv Kula Sibinjanin Janka, nastavljajući tako sećanje na slavnog mađarskog vojnika, namesnika i borca protiv Turaka Janoša Hunjadija.
Hunjadi, koji je svojevremeno prihvatio srpsku verziju svog imena, život je okončao upravo na mestu gde se toranj danas nalazi – i to samo tri nedelje nakon svoje poslednje pobede nad Osmanlijama. Janko je usled posledica kuge preminuo 1456. godine (tačnije, 440 godina pre nego što je kula sagrađena), te mnogi istoričari ukazuju da je Kula Sibinjanin Janka pogrešan naziv. Najispravnijim se smatra naziv Milenijumska kula, budući da najneposrednije ukazuje na simboliku njene izgradnje.
ORAO PRETI BEOGRADU
Milenijumska kula je specifična zbog kombinacije različitih istorijskih i arhitektonskih stilova. Kako kula beše simbol vekovne vladavine Ugara, tadašnje arhitekte su je odlučile odenuti u ruho eklekticizma. Na vrhu monumenta našla se statua orla, sa rasponom krila od četiri metra i pretećim pogledom uperenim ka Beogradu. Svečano, ptica na vrhu utvrđenja je postavljena 5. avgusta 1896. godine, dok je otvaranje Milenijumske kule usledelo 15 dana kasnije.
Otvaranje je ispraćeno bogosluženjima održanim u svim zemunskim crkvama. Odmah po izgradnji uređen je mali park u okolini kule, a njena lokacija je, po svemu sudeći, bila više nego idealna – osim granice sa susednom Kraljevinom Srbijom, sa kule je pucao veličanstveni pogled na Donji grad i Veliko ratno ostrvo.
Početkom Prvog svetskog rata, toranj dobija drugačiju namenu. Zbog svoje specifične pozicije, Milenijumska kula je služila kao osmatračnica. Pripadnici austrougarskih jedinica koristili su je kao mitraljesko gnezdo, a odmah po izbijanju rata arhitektonski spomenik pretrpeo je i prva oštećenja. Godinu dana nakon što je rat završen oštećenja su sanirana, ali neslavna sudbina Kraljevine Austrougarske već je bila zapečaćena.
GROBNICE IZ KASNOANTIČKOG PERIODA
Velike količine arheološkog materijala iz halštata i bronzanog doba svedoče da je Gardoš bio naseljen i u praistoriji. Iskopavanjima koja je Muzej grada Beograda izvršio 1971. i 1972. godine, ispod severoistočne kule su otkriveni ostaci grobnica iz kasnoantičkog perioda, što indicira da je na ovom prostoru u antici postajala nekropola.
Raspad Austrougarske je usledeo 22 decenije nakon podizanja Milenijumske kule. Evo kako su istoričari zabeležili taj trenutak:
„Na temeljima nekada moćnog carstva nikle su nove, nacionalne države. Četiri kule na četiri kraja teritorije koju su Mađari smatrali za svoju našlo se van granica nove mađarske države. Tri su ubrzo srušene i jedino je ona na Gardošu ostala da stoji kao zaboravaljeni spomenik davno nestalog carstva.“
A taj „zaboravljeni spomenik“ danas je među najstarijim građevinskim ostacima starog jezgra Zemuna. Zbog svog kulturno-istorijskog značaja, kula dobija i novi, restaurirani izgled, a od 1948. godine se – uz ruševine srednjevekovne zemunske tvrđave – nalazi pod zaštitom Zavoda za spomenike Republike Srbije.
