Šta vezuje cara Dušana i kralja Milana Obrenovića

Zaboravljeni Tašmajdanski grobovi (deo I)

Ako od Terazija krenete ka Bulevaru kralja Aleksandra, put negdašnjeg Carigradskog druma, primetićete da su sa obe strane ulice pozicionirane dve zgrade koje simbolizuju srpski parlamentarizam. Sa desne strane, gledano iz pravca Trga Nikole Pašića, proći ćete pored velikog i lepo uređenog Pionirskog parka na čijem je kraju zgrada Starog dvora, podignuta za vreme Milana Obrenovića, prvog srpskog kralja nakon četri i po veka pod Turcima. Sa druge strane ulice, dočekaće vas zgrada Doma Narodne skupštine Republike Srbije, koja je na ovom mestu poslednjih 80-ak godina. Ono što je interesantno, jeste to da su obe građevine izgrađene na mestu negdašnjih nekropola. Kada su tokom 2003. godine, na prostoru parka ispred Starog dvora izvođeni radovi na izgradnji podzemne garaže, pronađena je rimska nekropola za koju je kasnije utvrđeno da predstavlja deo nekropole negdašnjeg Singidunuma. Na osnovu grobnih priloga, grnčarije i nakita, a najviše na osnovu žigova IV Flavijeve legije na opeci, grobovi su datirani u III i IV vek nove ere. Sa druge strane, na mestu današnje Narodne skupštine do šezdesetih godina XIX veka nalazila se Ejnehan-begova džamija, koja je duže od dva veka predstavljala najveću svetinja beogradskih muslimana, kasnije poznatiju i kao Batal džamija. Oko ove građevine prostiralo se ogromno tursko groblje, sa posebnim delom na kome su sahranjivani viđeniji Turci.

Interesantan je i podatak da je početkom XX veka, u beogradskoj čaršiji vladala čitava pomama vezana za izbor mesta na kome će se graditi zgrada Narodne skupštine. Odabrano mesto je odmah podelilo mišljenja ondašnje javnosti, najviše zahvaljujući protestima jedne u to vreme čuvene proročice. Verovanja da je ovo mesto svojevrsna mešavina ukletog, nečistog i, kako je sama govorila „zavezanog“, dodatno su raspirivale i priče baba Spasenije, beogradske vračare s početka dvadesetog veka. Ona je važila za prozorljivu osobu, kojoj su se za savet i lek obraćali mnogi viđeniji žitelji tadašnjeg Beograda i Srbije. Napokon, izabrano je mesto za izgradnju Narodne skupštine, za koju je kamen temeljac postavio lično kralj Petar I Karađorđević, polažući ga u čast svojih sinova prinčeva Đorđa i Alekandra. Saznavši kakvo je mesto odabrano da se na njemu zida budući narodni dom, starica je, posredstvom svojih uticajnih klijenata, pokušala da dođe i do samog kralja. Po njenim rečima, čitav ovaj potes bio je prokleto mesto, te se na njemu nikako nije smelo graditi ništa što bi simbolizovalo državu. Njeno upozorenje preneli su gotovo svi tadašnji dnevni listovi, nazivajući ih „baba Caninom bunom”. Sama Skupština zidana je naredne tri decenije pre nego što se u njoj začula prva poslanička svađa. Ipak, oba kraljeva sina završila su tragično – jedan u ludnici, a drugi ubijen u atentatu.

Ako nastavimo dalje naići ćemo na ulaz u centralni gradski park, poznatiji kao Tašmajdan, na čijem se početku nalazi crkva svetog Marka. Kao i većina sakralnih objekata u Srbiji, i ovaj u sebi čuva posmrtne ostatke nekoliko vladara. U kripti ispod crkve nalazi se večna kuća poslednjih Obrenovića, kralja Aleksandra i kraljice Drage, dok su u samoj crkvi položeni zemni ostaci prvog srpskog cara Dušana, koji ovde počiva od 1968. godine. Sakupljajući građu za svoj roman prvenac „Kal juga“, prvu od tri knjige posvećene manje poznatim događajima iz naše nacionalne istorije i kulture, proveo sam dosta vremena, između ostalog, baveći se i biografijama naših vladara. Iako mi matematika nikada nije bila među omiljenim predmetima, primetio sam da mi pažnju naročito privlače brojevi, datumi i godine. Tako sam uočio i neke zanimljive sličnosti u biografijama dvojice pomenutih vadara, cara Dušana Nemanjića i kralja Milana Obrenovića. Oba vladara predstavljaju svojevrsnu među u našoj istoriji, s obzirom na to da je Dušan bio poslednji srpski kralj pre pada Srbije, a Milan Obrenović prvi nakon uspostavljanja državnosti. Zanimljivo je da su oba vladara umrla u istovetnom životnom dobu (negde oko 46-47. godine života), da su imali po jednog sina naslednika nakon čije smrti dolazi do gašenja dinastije, te da su oba naslednika ubijena od strane onih na koje su svojevremeno najviše računali. Po narodnom sećanju i predanju, car Uroš je nastradao od ruke Vukašina Mrnjavčevića, koga je svojevremeno postavio za savladara, dok je poslednji Obrenović ubijen u zaveri svojih oficira skovanoj u Zgradi Oficirskog doma, koju im je nekoliko godina ranije poklonio (Danas poznata kao zgrada Studentskog kulturnog centra).

Idući dalje od crkve dolazimo do pomenutog Tašmajdana. Uređena travnata površina, tu i tamo prošarana po kojim spomenikom, nekoliko česmi, fontana i… To je otprilike to. Reklo bi se, park k’o park. Međutim, nešto upućeniji poznavaoci istorijskih prilika kod nas, znaće da se do početka XX veka, gotovo preko čitave današnje površine Tašmajdanskog parka prostiralo groblje, koje je na ovo mesto izmešteno 30-ih godina pretprošlog veka, sa Varoš kapije, po naređenju kneza Miloša. Ono što malo ko zna, jeste da kosti mnogih znamenitih Beograđana i danas počivaju ispod tašmajdanskog šetališta, zatravljene i zaboravljene. Na ovom groblju je 1847. godine sahranjen otac srpskog teatra Joakim Vujić. Kako stoji u izvorima sahranjen je u blizini stare crkve, a grob mu je kasnije prekopan, zameten i zaboravljen. Sličnu sudbinu doživelo je i poslednje počivalište pesnika Sime Milutinovića – Sarajlije o čijem postojanju, pored sačuvanih pesama, svedoči i jedna ulica u Beogradu nazvana po njegovom književnom pseudonimu – Čubra Čojković. Sarajlija je nakon smrti 1847. godine sahranjen u grobnici svog prijatelja, prvog srpskog profesionalnog knjižara i knjigovezca, čoveka koji je izdao prva sabrana dela u istoriji domaćeg izdavaštva (Sabrana dela Dositeja Obradovića u deset knjiga, izdata u periodu od 1833 – 1845. godine) Gligorija Vozarovića, čiji su posmrtni ostaci i dan danas zaboravljeni negde ispod ovog parka. Uostalom, Gligorije Vozarović bio je i jedan od najpredanijih tragalaca za mestom na kome je spaljeno telo Svetog Save. Nakon mnogo godina traganja, proučavanja  i razgovora sa starim Beograđanima, ovaj predani kulturni delatnik je bio uveren da je našao pravo mesto. Čak je otkupio i obeležio parcelu za koju je verovao da predstavlja spalište prvog srpskog arhiepiskopa, označivši je drvenim krstom ofarbanim u crveno. Ovo mesto je godinama kasnije nastavilo da privlači pažnju, i nakon što su čelnici Društva za podizanje hrama svetog Save na Vračaru odabrali lokaciju današnjeg hrama, dobivši čak i ime po prvobitnom Vozarovićevom simbolu – Crveni krst.

Ipak, nekolicina znamenitih ljudi od pera od početka je izražavala sumnju u to da je lokacija odabrana za izgradnju hrama, stvarno mesto spaljivanja svečevih moštiju. U narodu su kolale priče da je telo Svetog Save spaljeno na najvišoj uzvisini Tašmajdana, brdašcu koje su Beograđani od početka 18. veka nazivali „Čupina umka“. Mesto je bilo nazvano po jednom od največih heroja, pustahija i tragičara naše istorije, kapetanu Teodoru Prodanoviću, poznatijem kao kapetan Čupa, o kome će biti više reči u sledećem nastavku.

Nastaviće se…

(Sledećeg ponedeljka priča o Teodoru Prodanoviću Čupi)